ŞEMSETTİN SAMİ

 

Agah Sırrı Levent kültürümüze başta ‘Kamus-ı Türki’ gibi nemli bir sözlük hazırlamak gibi önemli katkıları olan ‘Şemsettin Sami’nin yaşamı, yapıtları, tartışmaları ve yazdığı söylenen kitabın anlatımıyla sınırlı kalmayan bir yapıt.

 

Zor günler

 

Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat adlı romanın ve elli beş yapıtın yazarı Şemsettin Sami’nin yaşamından önce yaşadığı döneme ilişkin bilgiler aktararak başlamış çalışmasına Agah Sırrı Levend. Şemsettin Sami’nin yaşadığı dönem Osmanlı’nın artık solunum cihazına bağlandığı bir dönemi yaşıyor. Toprak yitiren, gittikçe küçülen bir devletin halet-i ruhiyesini taşıyan her devlet gibi içeriye yönelmiştir.  Bundan dolayı da dışarıya kaçanların sayısında artış oluyor. Bu dönemde yazar olmak kolay değildir. Ali Suavi’nin Kastamonu sürgünlüğü, Namık Kemal’in Magosa, Ziya Paşa’nın Taif sürgünlüğü…. Ardından Mithat Paşa’nın boğdurulması, saraya beş yüze yakın göçmenle saldıran Ali Suavi’nin parçalanması dönemin bir yazar için nasıl olduğunu anlatmak için yeterlidir sanırım.

 

“Mithat Paşa ile Damat Mahmut Celalettin Paşa Taif zindanında boğdurulur. Bunlar felaket zincirinin uzayan birer halkasıdır.” (s.27)

 

 

Yayın dünyası

 

Agah Sırrı Levend’in yapıtında dönemin yayın yaşamı ile ilgili bilgileri de ediyoruz. Zamanın başlıca yazarları arasında” Ebuzziya Tevfik, Ahmet Mithat, Kemal Paşazade, Şemsettin sami, Emrullah Efendi, Muallim Naci, Beşir Fuat, Necip Asım, Velet Çelebi, Ahmet Rasim, Ahmet Cevdet, Faik Reşat, Halil Edip, İbnü’r-Rıfat Samih, Hayrettin Andelip, Faik esat, Mehmet Celal, bir de Paris’ten İkdam gazetesine yazıları gönderen Ali Kemal ”(s.29)’i sayıyor.

Şemsettin Sami’nin yazdığı ya da yayımladığı yayım organları verilirken bu konuyla ilgili öteki yayın organları, yazarlar da değerlendirmeye alınmaktadır. Sadece Osmanlı sınırlarıyla sınırlı kalmayan bu değerlendirme zamanın yurtdışındaki yayın organlarını da birbiriyle ilişkilendirerek veriyor.

 

Sosyo-ekonomik yapı

 

Tanzimat ve sonrasında dönemin sosyo - ekonomik yapısını veriyor, ‘Şemsettin Sami.’ Yabancı sermayenin Osmanlı üzerindeki etkisi, büyük devletlerin taktiklerini Anadolu insanının zorbaların elinde olduğunu, Türk halkının dönen dolaplardan habersiz olması ve azınlıkların durumunu vermesi yapıtı yavanlıktan kurtarıyor.

 

“…Devletler, imtiyaz koparmakta birbiriyle yarış halindedir. Yabancı sermaye bu imtiyazlarla yurdumuza yerleşmekte, kaynaklarımıza el uzatmaktadır. “ (s.17)

 

Tartışmalar

 

Yazınsal tartışmalar, bizde değil dünyada edebiyatın can alıcı damarlarından birisidir. Şemsettin Sami’nin tartışmaları birkaç açıdan dikkate değerdir. Din, dil, edebiyat ve Osmanlı’daki etnik yapı göz önünde bulundurularak okunabilir. Çünkü tartışmalardan birisi Arapça üzerine iken dinsel bir alana kayıyor yavaş yavaş. Ötekileri ise… Bu tartışmalarda adları geçenler  arasında Hüseyin Cahit ve Ahmet Mithat’ı sayabiliriz.

 

Agah Sırrı Levend, ‘Şemsettin Sami’ gibi Türkçe’ye önemli katıları bulunan birini anlatmakla yetinmiyor. Bunun da ötesinde farklı bilgilere ulaşılabiliyor yapıtta.

 

Agah Sırrı Levend, Şemsettin Sami, I. Basım:Mart 2010, Can Yayınları-İstanbul