SARI YAZMA’DA KASTAMONU VE ÇEVRESİ
Rıfat Ilgaz’ın yapıtlarında Karadeniz ve insanı önemli bir yer tutuyor. Özellikle Kastamonu çevresi ise Karadeniz bölgesi içinde öne çıkıyor, onun yapıtlarında.
Rıfat Ilgaz’ın çoğu yapıtında Kastamonu ve Cide’den söz eder. ‘Sarı Yazma’, ‘Halime Kaptan’, ‘Karadeniz’in Kıyıcığında’ adlı romanlarının yanı sıra şiirlerinde, ‘Kumdan Betona’, ‘Bacaksız Kamyon Sürücüsü‘ adlı çocuk kitaplarında, ‘Kırk Yıl Önce Kırık Yıl Sonra’ adlı anı kitabında da uzam Kastamonu ve Cide’dir.
Yazar, ‘Sarı Yazma’da ‘Halime Kaptan’ın yazılış sürecini de anlatıyor. Yapıtta ‘Halime Kaptan’ yerine ‘Rahime Kaptan’ adı geçiyor. ‘Halime Kaptan’ ilk kez Kastamonu’da yerel bir gazetede yayımlanıyor.
Eşsiz memleket
‘Sarı Yazma’da Kastamonu’nun şirin ilçelerinden Cide’de doğmuş olmaktan duyduğu mutluluğu dile getirir. Burayı “eşsiz” olarak niteler. Daraldığında, sıkıldığında Ilgaz’ın deyişiyle “Her şeyimi yitirdim” dediği anlarda bu topraklar ona güç verir. Gerçek okur yazar olmasının nedenleri arasında Cidelileri iyi tanımasını da sayıyor. (s. 179)
“Cide, doğduğum eşsiz, benzersiz memleket… Ne iyi etmiş de anam beni bu cana yakın memlekette doğurmuş! Her şeyimi yitirdiğim günlerde Cide’nin belleğimin duvarlarına yansıyan görünümleriyle dirilir, yaşama gücümü tazelerdim. Bahçe içindeki evimizin yalağına boşaltılan hediyelik balıkların düşleriyle giderirdim açlığımı.” ( s.9)
Doğa, insan ve Tosya depremi
Rıfat Ilgaz’ın ‘Sarı Yazma’ adlı yapıtında Kastamonu insanın doğa, doğanın da insanla olan mücadelesi anlatılıyor. Cömert, cömert olduğu kadar da zorluklarla donanmış bir doğası vardır Kastamonu’nun öteki Karadeniz illeri gibi. Yaşam mücadelesi veren insan doğayla uğraşıyor.
Yazar, Kastamonu çevresinde yaşanan kötü günlere karşı duyarlıdır. Tosya depremini anlattığı sayfalarda Rıfat Ilgaz’ın üzüntüsünü görebiliyoruz.
“Tosya’ya bir kış günü, büyük yas içinde girmiştim. Gördüklerimi Vakit Gazetesi’ne dizi olarak gönderecektim. İlk yazdığım röportajdı bunlar.” (s.238)
Kurtuluş Savaşı
Rıfat Ilgaz’ın yapıtlarında Kurtuluş Savaşı Kastamonu ve çevresindeki kahramanlar aracılığıyla anlatılıyor. ‘Sarı Yazma’ ve ‘Halime Kaptan’ zor yılların anlatıldığı iki önemli yapıttır. ‘Sarı Yazma’da halka zulmeden, Pontus Rum devleti düşü gören çapulcu Rum çetelerinin yanında Türk çetelerini ve düşmana direniş gösteren Kuvayi Milliye güçlerini de dile getiriyor. Mustafa Kemal’in çeteleri kaldırdığını ve eşkıyaların dağa kaldırdığı bir çocuktan da söz ediyor, ‘Sarı Yazma’da.
“…Anası babası gizli kalması için okula bildirmemişti. Eşkiyalar dağa kaldırmıştı. Son günlerde hiçbirine çeteci denilmiyor, eşkıya denilip geçiliyordu. Kemal Paşa, çeteleri kaldırdığı, onların askerleştirildiği için dağa çıkanın iyisi olmazdı.” (Sarı Yazma, s.88)
Askerden kaçmanın kötü bir şey olduğunu, asker kaçaklarının nasıl cezalandırıldığını vererek gözler önüne seriyor. Askerden, dahası yurt savunmasından kaçmanın “namussuzluk” olduğu iletisini her iki yapıtında da veriyor. Hatta ‘Halime Kaptan’da asker kaçağı kocasını zorla geri gönderir. Kahramanımız, Kuvay-i Milliye’ye katılıyor. Bunlar bir yerde Kurtuluş Savaşı’nda ülkemizin öteki illeri gibi büyük yararlılıklar gösteren Kastamonu insanının yurt sevgisini belirten önemli metinlerdendir.
“Bu arada askerden, cepheden kaçmanın bir namussuzluk olduğu da öğrendiklerimin arasındaydı. Bu yüzden acımamaya çalışırdım asılanlara… Ama gene de acır, üzülürdüm.” ( s. 54)
Rıfat Ilgaz halkları birbirine düşman edenleri de açıklar. Çünkü bölgesinde bir arada yaşayan Rumların Türk komşuların karşı düşmanlığını iyi değerlendirir. Yıllardır bir arada yaşayanları birbirine kırdıran emperyalizmden başkası değildir. Onun yapıtı Kastamonu’da yaşananları örnek gösteriyor, tüm okurlarına.
‘Halime Kaptan’ ve ‘Sarı Yazma’da Kastamonu halkının Kurtuluş Savaşı’na var gücüyle katıldığını her iki yapıtında da özellikle de ‘Halime Kaptan’da ayrıntılı olarak veriyor.
Rıfat Ilgaz’ın ‘Sarı Yazma’ adlı romanı Kastamonu ve çevresini değişik yönden dünden bugüne uzanan bir köprüde anlatan bir yapıt.
*Rıfat Ilgaz, Sarı Yazma (roman), 11. Basım: Şubat 2005, Çınar Yayınları-İstanbul
